به قسمتی از روده، که از جداره شکم بیرون گذاشته شده است “استوما” گفته می‌شود و به این عمل یعنی تعبیه سوراخی در جداره شکم و قرار دادن استوما از میان آن و بر روی شکم استومی اطلاق میگردد. یعنی بطور خلاصه “در عمل استومی برای بیمار استوما تعبیه می‌شود.
آیا سایز استوما تغییر می‌کند؟
به طور طبیعی در چند ماه اول پس از انجام جراحی محل استوما کمی متورم است و برای کنترل مواد دفعی استوما نیاز به استفاده از کیسه‌هایی با سوراخهای بزرگتر از حد عادی می‌باشد.
به همین دلیل بهتر است در هفته‌ها و ماههای اول پس از جراحی هنگام تعویض کیسه، استوما مجدداً تعیین سایز شود. به خصوص در صورت استفاده از کیسههای قابل برش، اگر اندازه برش بزرگتر از اندازه استوما باشد، ترشحات نشت خواهد کرد.
کیسه استومی چند بار در روز نیاز به تعویض دارد؟
برای تعویض کیسه نکاتی را باید در نظر گرفت .
- محل قرار گیری استوما
- مقدار مواد دفعی
- قوام
- استفاده از کیسه مناسب
- نصب صحیح کیسه
- آب و هوا
- نوع پوست
- میزان فعالیت های جسمی
- سن افراد
تمامی موارد می توانند تاثیر زیادی در دفعات تعویض کیسه داشته باشند .بعضی از کیسه ها طوری طراحی شده اند که می توان حتی به مدت 3-7 روز نیز استفاده شود .
انواع استومی
بصورت کلی می‌توان استومی را به روشهای گوناگونی دسته بندی کرد اما آن چیزی که بیشتر در اینجا مدنظر است استومیهای دفعی است، یعنی انواع استومی که از آن‌ها مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع خارج می‌شوند.
این نوع استومیها به سه گروه کلی تقسیم می شوند.
- کلستومی
- ایلئوستومی
- یوروستومی
کلستومی چیست؟
کلستومی دهانه ای است از روده بزرگ بر روی شکم، که توسط عمل جراحی ایجاد می شود. هدف از عمل کلستومی، اجازه عبور مدفوع می‌باشد تا زمانی که بیماری یا بخش صدمه دیده روده بهبود یابد. در فردی که کلستومی دارد، مدفوع به جای مقعد از کلستومی خارج می‌شود. برای ایجاد کلستومی جراح قسمتی از کولون (روده بزرگ) را از دیواره شکم بیرون می‌آورد. این دهانه تازه باز شده بروی شکم را کلستومی می نامند. کلستومی می تواند در هر ناحیه از طول روده بزرگ ایجاد شود.
کلستومی می‌تواند کوتاه مدت(موقت)یا مادام العمر(دایمی)باشد و در هر قسمت از روده بزرگ ایجاد شود :
کلستومی موقتی
این روند بهبودی معمولا از چند هفته تا چند سال طول خواهد کشید و با گذشت زمان و برداشتن و خارج کردن آن، روده مانند گذشته کار کرده و مدفوع دوباره از راه مقعد خارج شود.
در این روش درمانی، با دادن استراحت به بخشی از روده، برخی از مشکلات روده تحتانی درمان می‌شوند. با رسیدن مدفوع به آن قسمت از روده، آن را خالی نگه می‌دارد. پس برای این کار، یک کلستومی کوتاه مدت(موقتی)ایجاد می‌شود تا روده بتواند بهبود یابد.
کلستومی دایمی
زمانی که قسمتی از روده بزرگ دچار مشکل شود، باید روش کلستومی طولانی مدت(دایمی)صورت بگیرد. در این بخش، قسمت بیمار روده برداشته شده یا به آن استراحت دایمی داده می‌شود. در این حالت کلستومی دایمی در نظر گرفته شده و انتظار نمی‌رود در آینده این نوع کلستومی برداشته شود.
علل ایجاد کلستومی
- سرطان های روده بزرگ
- بیماری های مادرزادی دستگاه گوارش
- بیماری های التهابی روده بزرگ شامل کرون و کولیت
- آسیب های ناشی از ضربه به شکم
- انسداد روده
- عوارض دیررس اشعه درمانی
- اختلالات دفع شامل انواع بی اختیاری و یبوست مزمن
ایلئوستومی چیست؟
در روش ایلئوستومی، روده کوچک (قسمت انتهایی روده کوچک) به پوست وصل می شود و معمولاً این روش برای بیمارانی به کار می رود که دچار جراحت شدید روده بزرگ و از بین رفتن روده بزرگ یا نیازمند جراحی بروی روده بزرگ هستند یا مبتلا به بیماریهای التهابی روده کوچک و بزرگ می باشند . در این روش دهانه روده کوچک در قسمت تحتانی طرف راست شکم قرار می گیرد. در ایلئوستومی روده باریک در ناحیه ایلئوم به دو بخش تقسیم می‌شود:
قسمت اول روده از پوست شکم خارج می‌شود و به بیرون راه مییابد و استوما را تشکیل میدهد. در حالتی که ایلئوستومی دائمی باشد، بخشهای باقیمانده دستگاه گوارش نیز از شکم خارج می‌شود.
در این حالت مدفوع از استوما خارج می‌شود و بیمار باید از کیسههای مخصوص برای جمعآوری مدفوع استفاده کند زیرا دفع مدفوع از استوما در این شرایط ارادی نمیباشد.
مدفوع خروجی ایلئوستومی معمولاً حالت مایع و نرم دارد و با توجه به این که دارای آنزیمهای رودهای می‌باشد، برای پوست اطراف استوما زیانآور است.
علل ایجاد ایلئوستومی
- بیماریهای مادرزادی و دستگاه گوارش
- آسیبهای ناشی از ضربه به شكم
- عوارض دیررس اشعه درمانی
یوروستومی چیست؟
عفونت های مجاری ادراری معمولا دلایل متعددی دارند و بدون مراقبت صحیح می تواند عواقب خطرناکی ایجاد کنند. نارسایی کلیه و عفونت خون یا سپسیس از جمله این عوارض هستند.
عفونت مجاری ادراری در افرادی که جراحی یوروستومی انجام داده اند رایج بوده و اغلب عود کننده است. یوسورتومی نوعی استومی است که در آن ادرار فرد از طریق مجرایی روی شکم و در یک کیسه تخلیه می گردد.
عفونت ممکن است در استوما، کلیه، مجاری ادراری و گاهی در مثانه به وجود بیاید. افراد قبل از جراحی یوروستومی باید تا حدودی با آناتومی و اساس عملکرد دستگاه ادراری آشنایی داشته باشند.
به این ترتیب نسبت به تغییرات بدن خود آگاهی یافته و متوجه مشکل در مجاری ادراری می شوند.اگر عفونت مجاری ادراری پس از انجام یوروستومی درمان نشود عفونت از به کلیه و مثانه انتشار می یابد
نشانه های عفونت مجاری ادراری
معمولا مجموعه ای از این نشانه ها و نه یک عامل به تنهایی، به معنای احتمال عفونت مجاری ادراری در نظر گرفته می شود.
- ادرار تیره رنگ یا کدر
- وجود رگه های سفید یا موکوس در ادرار
- بوی شدید ادرار (در صورتی که با غذای مصرفی فرد مرتبط نباشد)
- درد در ناحیه کلیه ها (دو سمت پهلو متمایل به پشت)
- تب و لرز
- کاهش یا عدم اشتها
- تهوع و استفراغ
در برخی موارد تست کشت عفونت مثبت است اما فرد هیچ علائم بالینی ندارد.
کیسه یوروستومی:
- ادرار را جمع آوری می‌کند.
- مانع از انتشار بوی ادرار داخل کیسه می‌شود.
- از پوست اطراف استومی محافظت می‌کند.
کیسه یوروستومی مانند سایر کیسه ها دارای انواع یک تکه، دو تکه و همچنین دارای شیر تخلیه در انتهای کیسه می‌باشد.
این کیسه ها برای جمع آوری ادرار و تخلیه آن طراحی شده است. معمولا تا چندین روز قابل استفاده برای یوروستومی ها می‌باشد.
همه ی کیسه های یوروستومی دارای یک دریچه اختصاصی یک طرفه است که مانع برگشت ادرار به سمت یوروستومی می‌شود.
در بخش انتهایی کیسه شیر تخلیه با قابلیت باز و بسته شدن وجود دارد.
دلایل جر احی استومی شامل چه مواردی می باشد؟
- سرطان های معده
- طحال
- کبد
- بی اختیاری مدفوع در موارد حاد که قابل درمان نیست نیز یکی از عوامل شایع انجام جراحی استومی است.
- تصادفات شدید که موجب وارد شدن آسیب جدی به احشای شکمی و لگنی می شوند نیز ممکن است سبب بروز استوما و نیاز به انجام جراحی استومی شوند.
- مشکلات عصبی جداره روده ممکن است سبب ایجاد فلج روده شده که این وضعیت نیز نیازمند جراحی استومی هستند.
- فلج عصبی مثانه سبب احتباس ادرار شده و ممکن است نیازمند جراحی استومی شود.
- بیماران دچار فلج نخاعی نیز برای کنترل بیشتر روی دفع ادرار ممکن است تحت جراحی استومی قرار بگیرند.
سوال‌هایی که در رابطه با استوما مطرح می‌شود:
آیا استوما تولید صدا می‌کند؟
بله- ولی این صدا همیشگی نیست و فقط هنگام دفع گاز از دستگاه گوارش ایجاد می‌شود. بلافاصله پس از انجام جراحی بیمار دائماً در حال دفع گاز خواهد بود و این ممکن است وی را آزار بدهد، زیرا ممکن است فکر کند این مشکل همیشگی است. در حالیکه اغلب جراحیهای شکمی با این وضعیت همراهند و همین که التهاب روده ناشی از جراحی برطرف شد، میزان دفع گاز کاهش خواهد یافت و به وضعیت عادی باز خواهد گشت. مقدار گاز تولید شده توسط سیستم گوارش در افراد مختلف متفاوت است. اگر قبل از جراحی بیمار با مشکل افزایش تولید گاز شکم مواجه باشد، بعد از جراحی نیز به همین منوال خواهد بود. استومیت ممکن است از این که دیگران متوجه صدای دفع گاز استومای وی می‌شوند نگران و خجالتزده باشد. بهتر است به این نکته توجه شود که خود وی این صداها را بسیار بلندتر از سایر افراد میشنود و در نظر دیگران این صداها بیشتر شبیه قار و قور طبیعی شکم در حالت گرسنگی است.
برای کاهش صدای ناشی از فعالیت استوما چه باید کرد؟
اگر استومیت در جمع خیلی احساس ناراحتی می‌کند، می‌تواند دست خود را روی شکم در محل استوما قرار دهد. با این کار صداها بمتر خواهند شد و احتمال شنیده شدنشان کاهش خواهد یافت. فرو دادن و بلع هوا هنگام آدامس جویدن به افزایش دفع گاز میانجامد؛ در نتیجه بهتر است از جویدن آدامس خودداری شود. نوشیدن نوشابههای گاز دار، ماءالشعیر، مصرف الکل و سیگار نیز دفع گاز روده را افزایش میدهد. داشتن برنامه غذایی منظم به کاهش گاز روده کمک می‌کند. اجتناب از وعده‌های غذایی برای جلوگیری از دفع گاز و رفع احساس ناراحتی و خجالت ناشی از آن اصلاً اقدام هوشمندانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای نیست، زیرا در این شرایط رودهها خالی میمانند و حتی فعالیت رودهای و دفع گاز و موکوس بیشتر می‌شود. بعضی افراد به این نتیجه میرسند که مصرف مواد غذایی کمتر در وعده‌های بیشتر مثلا ً4 الی 5 بار در روز این مشکل را برطرف می‌کند.
آیا استوما بوی نامطبوع ایجاد می‌کند؟
تا زمانی که نشت اتفاق نیفتد، بوی نامطبوعی نیز ایجاد نمیشود. فقط هنگام تخلیه یا تعویض کیسه بوی نامطبوع استشمام می‌شود که در صورت غیر قابل تحمل بودن آن می‌توان از دئودورانتهای مناسب استفاده نمود. معمولاً کیسههای ارائه شده توسط شرکتهای معتبر از جمله شرکت کلوپلاست دارای فیلترهای قوی کنترل بوی نامطبوع هستند. با این وجود گاهی هنگام خوابیدن و استراحت ممکن است مدفوع موجب انسداد فیلتر شود و عملکرد آن را کاهش دهد که با تعویض کیسه این مشکل برطرف می‌شود.
اولین قدم برای جلوگیری از ایجاد بوی نامطبوع، جلوگیری از نشت مدفوع از کیسه است که در صورت استفاده از کیسه و چسب پایه مناسب این مشکل به حداقل میرسد، گاهی هنگام خواب و دراز کشیدن، مدفوع فیلتر کیسه را مسدود می‌کند؛ بنابراین بهتر است هنگام خواب کیسه تعویض شود تا فیلتر به خوبی عمل کند.
آیا پس از انجام جراحی استومی می‌توان روابط جنسی طبیعی داشت؟
در ابتدا ممکن است مشکلاتی برای فرد پیش بیاید. این مشکلات بیشتر جنبه روحی دارد زیرا بیمار با تغییر وضعیت نسبت به قابل قبول بودن ظاهر خود نگران است. همواره این سوال برای بیمار مطرح می‌شود که آیا وضعیت جدید وی از طرف همسرش قابل قبول است یا خیر. این مشکل معمولاً با افسردگی و اضطراب و ناتوانی و کاهش تمایلات جنسی بروز می‌کند. همچنین بیمار با وجود استومی از نشت و دفع گاز و بو هنگام نزدیکی با همسر نگران است. برای از بین بردن این وضعیت بیمار باید از قبل در مورد این موضوع با شریک زندگی خود صحبت کند و ترسهای خود را با وی در میان بگذارد. حتی در شرایط خاص می‌توان از مشاوره پزشکی و روانشناسی بهره گرفت. برای بهتر شدن این احساس، بیمار بهتر است همواره بهداشت فردی را رعایت کند و قبل از انجام نزدیکی اقدام به تعویض یا تخلیه کیسه نماید. همچنین انواع خاصی از کیسههای کوچک، دئودورانتهای خوشبوکننده در بازار موجود است که به ارتقای روابط جنسی بیماران کمک شایانی می‌کند. در صورتی که بیمار به دنبال انجام جراحی دچار مشکلات جسمی و ناتوانی جنسی شده باشد می‌تواند با مشاوره پزشکی و در صورت تجویز پزشک استفاده از داروهای خاص، روابط جنسی خود را بهبود بخشد.
آیا حاملگی با وجود استومی امکانپذیر است؟
بله- استومیتها نیز میتوانند دوره حاملگی را طی کنند و صاحب فرزند شوند. از آنجا که در دوران حاملگی با بزرگ شدن شکم، سایز استوما نیز تغییر می‌کند، بهتر است سایز استوما به طور مرتب اندازه گیری شود تا مشکل نشت پیش نیاید. در بعضی موارد ممکن است استوما دچار تورفتگی شود که در این مورد باید با پرستار استومی یا پزشک مشورت شود و در صورت لزوم از سیستم محدب(convex) استفاده گردد. بزرگ شدن شکم طی حاملگی ممکن است مشکلاتی هنگام تعویض کیسه ایجاد کند. بیمار می‌تواند برای تعویض کیسه از آینه استفاده کند و جلوی آینه این کار را انجام دهد. به هر حال بیمار هنگام حاملگی با مشکلاتی مواجه خواهد شد. پرولاپس استوما در حاملگی شایع است و بعد از زایمان نیز باقی میماند. اگر بیمار تحت عمل جراحی کامل در ناحیه پرینه قرار گرفته باشد ممکن است نتواند زایمان طبیعی انجام دهد. در صورت مصرف قرص آهن در دوران حاملگی ممکن است رنگ مدفوع تغییر کند که نباید باعث نگرانی بیمار شود.
