تیروئید پرکار

علائم پرکاری تیروئید چیست و برای درمان آن چه باید کرد؟

پرکاری تیروئید یکی از بیماری‌های مربوط به غده‌ی تیروئید است. تیروئید، غده‌ی پروانه‌ای شکل و کوچکی است که در جلوی گردن قرار دارد. این غده هورمون‌هایی به نام‌های تترا یدوتیرونین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) ترشح می‌کند، این دو، هورمون‌های اولیه‌ای هستند که وظیفه‌ی کنترل انرژی سلول‌های بدن را برعهده دارند.
غده‌ی تیروئید با ترشح این هورمون‌ها، متابولیسم (سوخت‌وساز بدن) را تنظیم می‌کند. پرکاری تیروئید زمانی اتفاق می‌افتد که غده‌ی تیروئید، بیش‌ازحد تترا یدوتیرونین (T4) یا تری یدوتیرونین (T3) یا هردوی این هورمون‌ها را ترشح کند. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، می‌تواند علائم پرکاری تیروئید را از بین ببرد و از عوارض جانبی آن جلوگیری کند.

علت پرکاری تیروئید چیست؟

پرکاری تیروئید می‌تواند علت‌های زیادی داشته باشد. بیماری گریوز، یکی از شایع‌ترین علل پرکاری تیروئید است. گریوز نوعی بیماری خودایمنی است، این بیماری باعث می‌شود آنتی‌بادی‌های تحریک‌ کننده‌ی تیروئید، بیش‌ازحد هورمون ترشح کنند. زنان، بیش از مردان به بیماری گریوز مبتلا می‌شوند. این بیماری در بین افرادی که سابقه‌ی خانوادگی دارند، بیشتر اتفاق می‌افتد. بنابراین اگر خویشاوندانی دارید که به این بیماری مبتلا هستند، حتما به پزشک خود بگویید.

علت‌های پرکار شدن تیروئید:

این بیماری می‌تواند علل مختلفی داشته باشد که با شناخت بعضی از آنها شاید بتوانیم از بروز آن در بدن جلوگیری کنیم؛ در ادامه این علت‌ها را با هم بررسی خواهیم کرد

تیروئیدیت:

گاهی این غدّه دچار التهاب می‌شود که به آن تیروئیدیت گفته می‌شود، علت این عارضه ممکن است ویروسی باشد یا سیستم ایمنی بدن موجب آن شود. این بیماری معمولا با تب، گلودرد و یا درد گردن همراه است و انواع مختلفی دارد که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم:

پس از زایمان:
از هر ده خانم یک یا دو عدد به این نوع از تیروئیدیت مبتلا می‌شوند که معمولا بعد از باردرای اتفاق می‌افتد و یک تا دو ماه طول می‌کشد. در این حالت به مدت چند ماه نارسایی وجود دارد و معمولا پس از از این مدت برطرف خواهد شد.

پنهان:
شبیه به نوع قبلی است ولی ربطی به بارداری ندارد و در این عارضه تیروئید ملتهب شده و هورمون اضافی تولید می‌کند در حالی که دردی در این ناحیه وجود ندارد.

نیمه حاد:
در این بیماری غده به صورت ناگهانی و دردناک ملتهب می‌شود بدون اینکه علت آن مشخص باشد و معمولا بعد از چند ماه بهبود پیدا می‌کند امّا شاید تا مدتی بعد از آن تیروئید نارسایی داشته باشد.

گریوز:

این بیماری باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن نوعی پادزهر تولید کند که باعث تولید هورمون اضافی توسط تیروئید می‌شود. گریوز شایع‌ترین دلیل پرکار شدن این غده است که معمولا دلایل ارثی دارد و خانم‌های جوان به آن مبتلا می‌شوند. این اختلال با عواملی مانند: عفونت، سیگار، ویروس، استرس و… تشدید می‌شود و تشخیص آن با روش‌های پزشکی هسته‌ای، آزمایش خون و اسکن تیروئید، انجام می‌شود.

برآمدگی‌های تیروئید (گواتر سمی):

ممکن است یک یا چند توده اضافه در این غده رشد کنند و باعث برآمدگی آن شوند که در نتیجه آن تولید هورمون و میزان آن در خون افزایش می‌یابد. اگر یک توده باعث این اختلال شود، به آن گواتر سمی تک گفته می‌شود و اگر چند برآمدگی باشد به آن گواتر سمی چندگره‌ای می‌گویند.

مصرف یُدِ اضافه:

عنصری به نام یُد برای عملکرد تیروئید بسیار ضروری است امّا اگر بیش از اندازه مواد غذایی و نوشیدنی حاوی این ماده را مصرف کنید، ممکن است دچار تیروئید پرکار شوید. حتی این ید اضافه ممکن است از طرق مصرف داروها به شما منتقل شود، مثلا داروهای امیودارون که برای درمان تپش قلب تجویز می‌شوند، مقدار زیادی از این ماده را در خود جا داده‌اند که ممکن است موجب اختلال شود.

مصرف زیاد داروهای تیروئید:

داروهای هورمونی که برای مشکل کم‌کاری تیروئید تجویز می‌شوند، اگر بیش از اندازه مجاز مصرف شوند حتما بیمار را دچار پرکاری در این غده خواهند کرد؛ به همین دلیل مصرف این داروها حتما باید زیر نظر پزشک متخصص غدد باشد.

ترشح بیش از حد (تی.اس.اچ):

غده هیپوفیز در مغز عملکرد تیروئید را تنظیم می‌کند و اگر در این قسمت تومور ایجاد شود، هیپوفیز بیش از حد ماده محرک برای تیروئید تولید می‌کند که به اختصار به آن تی.اس.اچ می‌گویند؛ در این حالت عملکرد این غده بالا رفته و باعث پرکاری خواهد شد امّا بروز این بیماری به ندرت است.

علائم پرکاری تیروئید

خود غده‌ی تیروئید هم می‌تواند به‌صورت متقارن یا نامتقارن متورم شود. کُره‌ی چشم فرد هم ممکن است برجسته شود. این حالت یکی از علائم اگزوفتالمی و بیماری گریوز است.

علائم پرکاری تیروئید:
• افزایش اشتها
• عصبی شدن
• بی‌قراری
• نداشتن تمرکز
• ضعف عضلانی
• ضربان نامنظم قلب
• بی خوابی
• شکنندگی و نازکی مو
• خارش پوست
• ریزش مو
• تهوع و استفراغ
• بزرگ شدن سینه در مردان

علائمی که نیازمند مراقبت‌های پزشکی هستند:
• سرگیجه
• تنگی نفس
• از دست دادن هشیاری
• ضربان قلب نامنظم و سریع

پرکاری تیروئید همچنین می‌تواند موجب فیبریلاسیون دهلیزی شود. فیبریلاسیون دهلیزی، یکی از شایع‌ترین انواع آریتمی قلبی است که می‌تواند منجر به سکته مغزی و نارسایی احتقانی قلب شود.

تیروئید پرکار چه خطراتی دارد؟

تمام فرآیند سوخت و ساز بدن وابسته به هورمون‌هایی است که توسط غده تیروئید تولید، ذخیره و آزاد می‌شوند، وقتی این قسمت از بدن بیش از حد نیاز هورمون ترشح کند، متابولیسم آن به هم ریخته و ممکن است صدمات جبران ناپذیری به انسان وارد کند.

پوکی استخوان :
اسکلت بدن انسان دارای بافتی است که همیشه در حال ساختن سلول‌های جدید است و همیشه خودش را بازسازی می‌کند؛ وقتی تیروئید پرکار می‌شود، در فرآیند جذب کلسیم توسط استخوان‌ها مشکل ایجاد می‌کند و در نتیجه بافت آنها شکننده و نرم خواهد شد.
حتی وقتی این بیماری درمان نشود، بدن فسفات و کلسیم موجود در بافت استخوان را از طریق مدفوع و ادرار دفع می‌کند. این عارضه بسیار خطرناک است چرا که همیشه فرد در معرض شکستگی‌های استخوانی در نواحی حساس بدن مانند لگن خواهد بود که بهبودی آن، با تداوم پوکی استخوان، بسیار مشکل است.

عوارض چشم:

نوعی از پرکاری تیروئید بیماری گریوز است که در آن سیستم ایمنی بدن دچار اختلال می‌شود؛ در این حالت ممکن است خطرات زیادی چشم‌ها را تهدید کند. فرد در این نوع از بیماری که معمولا از هر سه نفر، یک نفر درگیر آن است چشم‌ها متورّم، قرمز و خشک می‌شوند و ممکن است دچار تار شدن دید، حساسیت به نور، بیرون‌زدگی و سوزش شوند.
مشکلات ذکر شده می‌توانند بینایی فرد را مختل کنند و در صورت درمان نشدن، به چشم آسیب بزنند اما در بیشتر موارد بعد از طبیعی شدن کارکرد تیروئید، این عوارض از بین می‌روند.

عوارض قلبی:

افزایش متابولیسم بدن که ناشی از تیروئید پرکار است، طبیعتا روی فرآیند خون‌رسانی نیز اثرگذار است؛ به این صورت که شتاب و ضربان قلب بیمار را بالا می‌برد. اثرات این اختلال در موارد شدید بر قلب به حدی است که حتی می‌تواند باعث سکته و ایست قلبی بشود.

بررسی مشکلات بیماران دارای این عارضه نشان داده است که این افراد عوارض زیادی پیدا می‌کنند، از جمله:
• فشار خون بالا
• نارسایی احتقانی قلب
• آریتمی: نامنظم شدن ضربان قلب، مثلا فیبریلاسیون دهلیزها
• منقبض شدن عضلات قلب: ناشی از گشاد شدن حفره‌ها
• ایست قلبی
• پالپیتیشن و افزایش تعداد ضربان

ضعف‌های عضلانی:

شاید ندانید که عضلات مختلف بدن هم تحت تاثیر این هورمون‌ها هستند، در حالت پرکاری تیروئید، ضعف عضلات بیمار را تهدید می‌کند که به این حالت میوپاتی هایپرتیروئیدی می‌گویند. عضله‌های صورت، ران پا، بازو، شانه و باسن معمولا دچار ضعف خواهند شد اما در بعضی موارد خطرناک‌تر هم می‌شود مثلا ضعف در ناحیه گلو، عضلات ریه و تنفسی و چشم‌ها ممکن در زندگی روزمره بیمار را با حوادث و خطرات زیادی رو به رو کند.

اختلال در بارداری:

افزایش متابولیسم بدن می‌تواند علاوه بر نامنظم کردن دوران پریودی در خانم‌ها، سلامت باروری آن ها را نیز به خطر بیندازد؛ این مشکلات هم برای مادر و هم برای جنین خطرآفرین است و علاوه بر اینکه بارداری را مشکل می‌کند ممکن است باعث مسمومیت بارداری، زایمان زودهنگام، سقط جنین، تولد نوزاد کم‌وزن و… شود.
علاوه بر موارد ذکر شده تیروئید پرکار ممکن است در خانم‌های باردار باعث بروز پراکلامپسی یا فشار خون بالا شود که از دلایل شایع مرگ مادران است؛ در نتیجه حتما باید پیش از این دوران، درمان شود.

طوفان تیروئیدی (تیروتوکسیک):

این شاید سخت‌ترین عارضه ناشی از پرکاری تیروئید باشد که بسیار خطرناک و حتی کشنده است و البته در مواردی نادر اتفاق می‌افتد. اگر تیروئید پرکار به مدت طولانی درمان نشده یا اصلا تشخیص داده نشود، تیروتوکسیک به وجود می‌آید. این یک حالت اضطراری است که در صورت مشاهده آن سریعا باید به اورژانس مراجعه کرد؛ اما عوارض قابل مشاهده این بیماری عبارتند از:

• تب شدید: بالای ۳۸ درجه
• افزایش ضربان قلب
• اسهال و استفراغ
• لرزش و بی‌قرار شدن بدن
• از بین رفتن یا پایین آمدن سطح هوشیاری
• زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم
• سردرگمی و آشفته شدن شدید

عوارض روانی:

وقتی بدن انسان دچار افزایش غیرطبیعی فرآیند سوخت و ساز می‌شود، درجه حرارت آن بالا می رود و این امر باعث ایجاد هیجان و ناتوانی در برابر گرما می شود و در نتیجه فرد بی‌حوصله و کلافه خواهد شد.
علاوه بر این در حالت هایپرتیروئید یا تیروئید پرکار، هورمون‌های افزایش یافته بر اعصاب کنترل‌کننده انسان تاثیر می‌گذارند و در این حالت معمولا بیمار دچار اضطراب، عصبانیت، زودرنجی، تحریک‌پذیری و… می‌شود که طبیعتا بروز این عوارض در زندگی روزمره و روابط اجتماعی انسان بسیار خطرناک خواهد بود.

ممکن است آزمایش‌های دیگری هم برای تشخیص پرکاری تیروئید انجام شود که عبارتند از:

۱. آزمایش کلسترول خون
پزشک ممکن است سطح کلسترول خون فرد را بررسی کند. کلسترول پایین می‌تواند نشانه‌ی بالا بودن سوخت‌وساز باشد. در این حالت بدن فرد، به‌سرعت کلسترول را می‌سوزاند.

۲. آزمایش‌های T4 ،T4 آزاد و T3
در این آزمایش‌ها میزان هورمون‌های تیروئید (T4 و T3) در خون فرد اندازه‌گیری می‌شوند.

۳. آزمایش هورمون تحریک‌کننده‌ی تیروئید
هورمون تحریک‌کننده‌ی تیروئید (TSH) در هیپوفیز ترشح می‌شود و غده‌ی تیروئید را تحریک می‌کند تا هورمون‌های بیشتری ترشح کند. زمانی که سطح هورمون تیروئید طبیعی یا بالا باشد، TSH فرد باید پایین باشد. TSH غیرطبیعی ممکن است از اولین علائم پرکاری تیروئید باشد.

۴. آزمایش تری گلیسیرید
سطح ‌تری گلیسیرید فرد هم برای تشخیص پرکاری تیروئید آزمایش می‌شود. همچون پایین بودن میزان کلسترول، تری گلیسیرید پایین هم می‌تواند نشانه‌¬ی بالا بودن متابولیسم باشد.

۵. آزمایش جذب و اسکن تیروئید
در این آزمایش پرکاری یا کم کاری تیروئید مشخص و معلوم می‌شود کدام نواحیِ غده‌ی تیروئید بیش‌ازحد فعال هستند.

۶. سونوگرافی
با سونوگرافی می‌توان اندازه‌ی کل غده‌ی تیروئید و همچنین هر توده‌ی دیگری را بررسی کرد. پزشکان همچنین می‌توانند با سونوگرافی تشخیص بدهند توده جامد است یا مایع.

۷. سی‌تی اسکن یا ام.آر.آی
سی‌تی اسکن یا ام.آر.آی می‌توانند تومور هیپوفیزی را که موجب تورم شده است، نشان بدهند.

درمان پرکاری تیروئید چگونه است؟

۱. درمان‌های دارویی

داروهای ضد تیروئیدی مانند متی مازول (methimazole)، موجب جلوگیری از ترشح زیاد هورمون‌های غده‌ی تیروئید می‌شوند. این دارو از درمان‌های شایع پرکاری تیروئید محسوب می‌شود.

۲. درمان با یُد رادیواکتیو

براساس گزارش انجمن تیروئید آمریکا، ید رادیواکتیو برای درمان بیش از ۷۰ درصد بزرگ‌سالان مبتلا به پرکاری تیروئید استفاده می‌شود. این درمان، سلول‌هایی را که هورمون تولید می‌کنند، از بین می‌برد. عوارض جانبی شایع درمان با ید رادیواکتیو عبارتند از: خشکی دهان، خشکی چشم، گلودرد و اختلال حس چشایی. ممکن است مدت کوتاهی پس از درمان با ید رادیواکتیو، رعایت برخی موارد احتیاطی ضروری باشد. چرا که ممکن است اشعه به نواحی دیگر بدن نفوذ کرده باشد.

۳. عمل جراحی

ممکن است بخشی یا تمام غده‌ی تیروئید فرد با عمل جراحی برداشته شود. همچنین پس از جراحی، به بیمار مکمل‌های تیروئیدی داده می‌شود تا از کم‌کاری تیروئید جلوگیری شود. کم‌کاری تیروئید در حالتی اتفاق می‌افتد که غیرفعال بودن تيروئيد موجب می‌شود هورمون‌های کمی ترشح شوند. همچنین بعضی از داروها مانند پروپرانولول می‌توانند ضربان سریع قلب، تعرق، اضطراب و فشارخون بالا را کنترل کنند. در اکثر موارد، این درمان به‌خوبی عمل می‌کند.

برای از بین بردن علائم پرکاری تیروئید باید چه‌کار کرد؟

داشتن یک رژیم غذایی مناسب که مقدار زیادی کلسیم و سدیم دارد، از اهمیت بسزایی برخوردار است. بیمار می‌تواند درباره‌ی رژیم غذایی، مکمل‌های تغذیه‌ای و میزان ورزش، با پزشک خود مشورت کند. پرکاری تیروئید همچنین می‌تواند باعث ضعف و نازکی استخوان‌های فرد و درنهایت پوکی استخوان شود. مصرف ویتامین D و مکمل‌های کلسیم تحت نظر پزشک، باعث تقویت استخوان‌ها می‌شود.

استرس یا عفونت می‌تواند موجب «طوفان تیروئیدی» شود. طوفان تیروئید زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی هورمون تیروئید ترشح و باعث بدتر شدن علائم پرکاری تیروئید می‌شود. تأثیرات پرکاری تیروئید در درازمدت، بسته به علت ایجاد آن متفاوت است. در برخی موارد، پرکاری تیروئید بدون درمان بهبود می‌یابد، اما در موارد دیگری مانند بیماری گریوز، پرکاری تیروئید باگذشت زمان بدتر می‌شود. عوارض جانبی بیماری گریوز می‌توانند زندگی فرد را تهدید کنند و در درازمدت روی کیفیت زندگی او تأثیر بگذارند.